تركيه پرونده‌اي مفصل در كودتا و بركناري سياستمداران توسط نظاميان دارد و اگر تركيه همان تركيه قديم بود شايد پنجمين كودتا در اين كشور هم نتيجه‌‌اي مشابه مانند گذشته داشت. اما با شكست كودتا اردوغان برنده اصلي است و حتي مي‌تواند جايگاه خود را در تركيه از گذشته مستحكم‌تر كند.
اردوغان در 13سال گذشته تلاش گسترده‌اي براي به حاشيه راندن ارتش از صحنه سياست تركيه داشته اما از روز گذشته و با مشخص شدن نافرجام بودن كودتا روند پاكسازي در ارتش شكل جديدي به‌خود مي‌گيرد و اين مسئله حتي با بركناري بيش از 2هزار و 700قاضي به دستگاه قضايي اين كشور هم رسيده است.
اين اقدام نافرجام باعث خواهد شد تا تركيه ديگر تركيه قبل از كودتا نباشد. همزمان با اعلام رسمي كشته شدن حداقل 190نفر، زخمي شدن 1440نفر و بازداشت 2839نظامي تركيه ازجمله جمعي از فرماندهان ارشد ارتش، رجب طيب اردوغان، رئيس‌جمهور تركيه اعلام كرد كه «اقدام به كودتا خيانت است و ارتش بايد پاكسازي شود.» مقامهاي تركيه حتي به‌دنبال اصلاح قوانين هستند تا بتوانند نظامياني كه نقش اصلي در كودتا داشته‌اند را به جوخه اعدام بسپارند.
دولت تركيه حتي اين كودتا را وارد جريان سياست خارجي خود هم كرده و با متهم كردن فتح‌الله گولن برهدايت اين كودتا تأكيد كرده كه هر كشوري از فتح‌الله گولن حمايت كند دشمن تركيه خواهد بود.وقتي ساعت حدود 10:30شب به وقت محلي(نيمه‌شب به وقت تهران) نخستين گزارش‌ها از بسته‌شدن 2پل مهم ارتباطي بخش اروپايي و آسيايي استانبول روي تنگه بسفر توسط نيروهاي ارتش منتشر شد و صداي شكسته شدن ديوار صوتي در پرواز ارتفاع پايين جنگنده‌ها به گوش رسيد مقامهاي سياسي تركيه در مقابل نظاميان از مردم خواستند تا به خيابان‌ها بيايند. اردوغان درحالي‌كه شبكه‌هاي دولتي تلويزيون تركيه به تصرف نظاميان درآمده بود پيش از آنكه به استانبول برسد در مصاحبه‌اي تصويري با موبايل كه با شبكه سي‌ان‌ان ترك داشت از مردم خواست وارد خيابان‌ها شوند تا با «شورش» مقابله كنند.
همزمان مساجد تركيه شروع به پخش اذان كردند تا مردم در مقابل نظاميان صف بكشند و به‌تدريج خيابان‌هاي اصلي استانبول ازجمله ميدان تقسيم و اطراف فرودگاه آتاتورك، صحنه رويارويي غيرنظاميان و نيروهاي ارتش شد.در نهايت هم مردم تركيه بودند كه با ايستادن در مقابل تانك‌ها و حتي پارك كردن خودروهايشان در مقابل در پادگان‌ها باعث شدند تا صبح تركيه بدون حكومت نظاميان باشد. بن‌علي ييلديريم، نخست‌وزير به همين‌خاطر توانست صبح روز گذشته پس از چندين ساعت دلهره، تيراندازي و انفجار به‌ويژه در شهرهاي مهم آنكارا و استانبول در نشستي خبري اعلام كند كه وضعيت تحت كنترل درآمده است.
- 10ساعت شوكه‌كننده
«اينجا انگار جنگ شده است»؛ اين روايت يكي از ايراني‌هاي ساكن استانبول بود كه در مركز درگيري‌ها قرار داشت. به گفته او از زمان تاريك شدن هوا ناگهان حضور تانك‌ها و نيروهاي ارتش نظر همه را به‌خود جلب كرد و با شنيده شدن صداي پرواز جنگنده‌ها، انفجار و تيراندازي، وحشت همه شهر را فرا گرفت. بسياري از گردشگراني كه در هتل‌هاي مركز شهر و نزديك ميدان تقسيم بودند به زيرزمين‌ها رفتند تا شايد جان‌پناهي براي خود داشته باشند.
فرودگاه‌ها بسته شد و نقشه ترافيك هوايي پروازهايي كه قرار بود به تركيه برسند از انتقال همه پروازها به كشورهاي همسايه خبر مي‌داد. زماني كه رجب طيب اردوغان، رئيس‌جمهور تركيه در تعطيلات تابستاني در مارماريس به سر مي‌برد شبكه دولتي تركيه بيانيه نظاميان را خواند كه اعلام كردند «شوراي صلح» كنترل كشور را در اختيار دارد و مقررات منع رفت‌وآمد و حكومت نظامي اجرا مي‌شود. در اين بيانيه كه توسط مجري تلويزيون خوانده شد آمده بود كه ارتش براي دمكراسي و حقوق بشر اداره امور را در دست گرفته است.
ساختمان پارلمان و كاخ رياست‌جمهوري تركيه هدف حمله به وسيله جنگنده‌هايي كه در دست نظاميان شورشي بود قرار گرفت. علاوه بر شبكه تلويزيون دولتي، پخش شبكه آمريكايي سي‌ان‌ان ترك هم با حمله ارتشي‌ها براي مدتي متوقف شد. اما تنها بخشي از ارتش در اين كودتا نقش داشت و بالگردي كه در دست شورشيان بود در آسمان با شليك يك جنگنده اف16 سرنگون شد.
- تسليم‌شدن شورشيان
تركيه طي سال‌هاي گذشته شاهد اختلاف‌هاي شديد سياسي بوده اما تنها در اين كودتا بود كه مردم تركيه از حامي دولت تا مخالف در مقابل اقدام نظاميان ايستادند.رئيس‌جمهور تركيه با ارسال پيام كوتاهي برروي تلفن‌هاي شهروندان تركيه‌اي از مردم خواست تا براي برقراري دمكراسي و صلح قيام كنند.
با حضور مردم در خيابان‌ها بخشي از نيروهاي ارتش كه دست به كودتا زدند خود را تسليم نيروهاي امنيتي كردند. تصاوير مختلفي از تسليم شدن نيروهاي ارتش منتشر شد و در برخي تصاوير ضرب و شتم آنها از سوي مردم و حتي شلاق زدن‌شان ديده مي‌شود. برخي از نظاميان گفته بودند كه از جريان كودتا خبر نداشته‌اند و فرماندهان‌شان گفته بودند براي مانور وارد خيابان مي‌شوند.
در تصاويري كه زنده از تلويزيون‌ها پخش شد، گروهي 60نفره از سربازان كه كنترل يكي از پل‌هاي تنگه بسفر را در دست داشتند، خود را تسليم نيروهاي هوادار دولت كردند. 8نظامي تركيه هم به وسيله يك بالگرد بلك هاوك راهي يونان شده‌اند و از دولت اين كشور درخواست پناهندگي كرده‌اند. دولت تركيه اعلام كرده كه يونان بايد اين افراد را مسترد كند اما مقامهاي يوناني از امكان بررسي درخواست پناهندگي اين نظاميان حرف زده‌اند.
رئيس‌جمهور تركيه پس از فرود در فرودگاه آتاتورك استانبول، با حضور در جمع مردم اعلام كرد كه كودتا در برابر همبستگي و وحدت مردم شكست خورده است. بن‌علي ييلديريم، نخست‌وزير تركيه هم تأكيد كرد كه اين كودتا به كمك مردم شكست خورد و تلاش عده‌اي براي كودتا لكه سياهي براي دمكراسي در تركيه بود. وزير خارجه تركيه هم در اطلاعيه‌اي گفته است تمام نيروهاي ارتش در اقدام براي كودتا دخيل نبودند. گروهكي در داخل ارتش اين كار را انجام دادند و پاسخي درخور از ملت ما گرفتند.
تقريبا همه رهبران و مقامهاي سياسي تركيه كودتا را محكوم كرده‌اند. حتي صلاح‌الدين دميرتاش، از رهبران حزب دمكراتيك خلق(حامي كردها) كه حزب و طرفدارانش طي ماه‌هاي گذشته تحت فشارهاي شديدي از سوي دولت بوده‌اند، گفت:
من تأكيد مي‌كنم كه كودتا به هر شكلي مردود است، هيچ اما و اگري هم در اين رابطه وجود ندارد. كمال قليچداراوغلو، رئيس حزب جمهوريت خلق هم گفت: ما لطمه‌هاي بسياري از كودتاها خورده‌ايم و نمي‌خواهيم اين سختي‌ها بار ديگر تكرار شود.
احمد داوود اوغلو، نخست‌وزير سابق تركيه هم كه به‌دنبال اختلاف‌ها با اردوغان از مقامش كناره‌گيري كرد، گفت: نظام تركيه يك دمكراسي است و چنين تلاش‌هايي در اين كشور موفق نخواهد بود.
- چه‌كسي پشت كودتا بود؟
هنوز به‌صورت دقيق مشخص نيست كه چه كساني كودتا را هدايت مي‌كردند. رجب طيب اردوغان، رئيس‌جمهور تركيه در سخنراني روز گذشته خود در جمع هوادارانش در استانبول «ساختار موازي» را عامل اصلي اين كودتا دانسته است. اين حرف اردوغان اشاره مستقيم به نقش داشتن فتح‌الله گولن و نيروهاي او در اين كودتا دارد. گولن رهبر جنبش خدمت (هيزمت) به‌حساب مي‌آيد و طرفدارانش در سازمان‌هاي مختلف اعم از ارتش و پليس نفوذ كرده‌اند اما از محل سكونتش در ايالت پنسيلوانياي آمريكا اقدام به كودتا را محكوم كرده و نقش داشتن در آن را انكار كرده است. مقامهاي تركيه گفته‌اند خواستار استرداد گولن شده‌اند اما جان كري، وزير امور خارجه آمريكا روز گذشته اعلام كرد كه كشورش تا‌كنون هيچ درخواستي براي استرداد فتح‌الله گولن، شخصيت مذهبي تركيه كه ساكن آمريكاست، دريافت نكرده است.
برخي رسانه‌ها اعلام كرده‌اند كه آكين اوزتورك، فرمانده سابق نيروي هوايي رهبر اصلي كودتاي تركيه بوده است. اوزتورك از سال 2013تا 2015فرماندهي نيروي هوايي تركيه را عهده‌دار بوده است. وي از سال 2015از اعضاي شوراي‌عالي نظامي تركيه است. همچنين گفته مي‌شود يكي از طراحان اصلي كودتا مشاور حقوقي رئيس ستاد ارتش، سرهنگ محرم كوسه بوده كه از پستش بركنار شده بود.
شبكه سي‌ان‌ان ترك اعلام كرده كه تلاش براي كودتا را دادستان نظامي كل با حمايت ۴۶ افسر عالي‌رتبه تركيه بر عهده داشتند. دادستاني تركيه دستور بازداشت 5عضو مهم از اعضاي شوراي‌عالي قضات را صادر كرده و گزارش‌ها ازعزل 2هزار و 754قاضي خبر مي‌دهد. دولت تركيه، 40قاضي را مسئول بررسي كودتا اعلام كرده است. نخست‌وزير تركيه، اميت دوندار فرمانده اول ارتش تركيه را به‌طور موقت جانشين خلوصي آكار رئيس ستاد مشترك ارتش كرده كه توسط كودتاگران به گروگان گرفته شده بود اما آزاد شد. مقام دولت تركيه اما نسبت به‌احتمال وقوع شورش ديگري هشدار داده‌اند و از مردم اين كشور خواسته‌اند هوشيار باشند.
- واكنش‌هاي جهاني به يك كودتا
- باراك اوباما رئيس‌جمهور آمريكا، از همه گروه‌هاي تركيه خواست كه از دولتي كه به‌طور دمكراتيك انتخاب شده حمايت كنند. جان كري، وزير امور خارجه آمريكا نيز نسبت به رخدادهاي اخير تركيه ابراز نگراني كرد و گفت كه اميدوار است ثبات هرچه سريع‌تر به اين كشور بازگردد.
- بان‌كي‌مون، دبيركل سازمان ملل متحد ضمن ابراز نگراني درخصوص تحولات اخير تركيه خواستار برقراري آرامش و ثبات در اين كشور شد.
- دبيركل ناتو با انتشار بيانيه‌اي خواستار آرامش و خويشتن‌داري در تركيه شده است.
- فدريكا موگريني، مسئول سياست خارجي اتحاديه اروپا هم خواهان خويشتن‌داري و احترام به نهادهاي دمكراتيك شده است.
- روسيه با ابراز نگراني از شرايط پيش آمده اعلام كرده كه به همكاري سازنده با رهبري مشروع دولت تركيه ادامه خواهد داد.
- فرانك والتر اشتاين‌ماير، وزير امور خارجه آلمان نيز قاطعانه كودتاي نظامي در تركيه را محكوم كرده و از همه طرف‌ها خواست به نظم دمكراتيك احترام بگذارند.
- دولت عربستان از بازگشت اوضاع سياسي تركيه به شرايط عادي استقبال كرد.
- امير كويت نيز در پيامي براي اردوغان شكست كودتا در اين كشور را تبريك گفت و پيروزي قانونمداري را مورد تقدير قرار داد.
- قطر كه روابط نزديكي با تركيه دارد تلاش براي كودتا در تركيه را محكوم كرده است.
- حماس به رجب طيب اردوغان به‌خاطر شكست كودتا تبريك گفته و آنچه را كه توطئه شريرانه براي سرنگوني اردوغان خوانده محكوم كرده است.
نظر شما